idea
Wiersze mówią rzeczy ważne i poruszające. Otwierają
wyobraźnię, dają do myślenia. Potrafią bawić i niepokoić. Są wolne i uczą
wolności. Uczą wychodzenia z ciasnych ram nawyków i wmówień. Uczą pytać i
szukać, nie godzić się na kłamstwo i blichtr, zawsze być w drodze. I
jednocześnie przechowują w sobie potrzebę prawdy, intuicję sensu, nadzieję.
Jest w nich nieoczywista mądrość, tajemnica, odwaga wyruszenia w nieznane,
żywa obecność słów, w których odcisnęło się czyjeś doświadczenie. Dlatego
umieją stać się darem i formą bliskości – po ludzku ważnej, prawdziwej.
W takie wiersze warto się wsłuchiwać, warto się do
nich zbliżać, żyć w ich realnej obecności – zwłaszcza dziś, w świecie słów
udręczonych i chorych, coraz bardziej wydrążonych ze znaczenia. Warto też
pamiętać, że poezja jest „zmysłem udziału”, że angażuje, wyostrza widzenie,
pogłębia doświadczenie i zarazem otwiera je na nowe rejestry współodczuwania i współobecności.
Formą przełożenia na konkretne działania takiego
rozumienia poezji ma być „Warszawa wierszy” – festiwal poetycki Domu
Literatury, wyrastający z przekonania, że Warszawa może stać się przestrzenią
twórczej obecności wierszy na różne sposoby wpisywanych w tkankę miasta i
żyjących w nim nie tylko podczas trwania festiwalu.
przestrzeń rezonansu
Działaniami składającymi się na „Warszawę wierszy”
chcemy budować przestrzeń, w której wiersze będą mogły wybrzmieć ze szczególną
siłą – w sposób otwierający je na miejską codzienność, a jednocześnie tak,
by spotkanie z wierszem mogło stać się doświadczeniem głębokim, oczyszczającym,
świątecznym. W naszym myśleniu o „Warszawie wierszy” ważna jest metafora „domu
poezji” ukonkretniona w przestrzeni Domu Literatury. Ważna jest też stołeczność
Warszawy – miasta, które może i powinno być „stolicą polskiej poezji”. To
spotkanie „domu” i „stolicy” otwiera perspektywę dla działań, które ideę
tworzenia miejsca dla poezji (we współczesnym świecie, w życiu społeczności i
konkretnych ludzi) sprowadzają do konkretu, do uobecnień wierszy w realnej
przestrzeni miasta, do rzeczywistych spotkań z poezją i poetami, a jednocześnie
Warszawę – otwartą dla wierszy i zarazem z wierszy tworzoną – zmieniają w
przestrzeń zadomowienia dla słów poezji i dla związanych z nimi doświadczeń.
żywa obecność
Istotną rolę w „Warszawie wierszy” odgrywała będzie
twórczość poetów na różne sposoby z Warszawą związanych, współtworzących ją dawniej
i dziś swoimi wierszami i swoją obecnością. Dotyczy to zarówno twórców mocno
wpisanych w warszawski pejzaż kulturowy, mieszkających w tym mieście przez
lata, jak i tych, dla których Warszawa była ważnym miejscem krócej, ale
intensywnie. Dotyczy to także warszawskich twórców piszących w językach innych
niż polski – jak kiedyś poeci jidysz, czy obecnie białoruscy i ukraińscy. Jednocześnie
kolejnym edycjom festiwalu patronowali będą poeci nie zawsze bezpośrednio
kojarzeni z Warszawą, ale szczególnie ważni dla polskiej poezji. W tym roku jest
to Wisława Szymborska – w stulecie jej urodzin.
zmysł udziału
Z twórczości poetów patronujących „Warszawie wierszy”
w kolejnych latach weźmiemy motywy przewodnie poszczególnych edycji festiwalu.
W roku 2023 takim motywem – ogniskującym na sobie festiwalowe działania –
jest formuła „zmysł udziału” nawiązująca do wiersza Szymborskiej zatytułowanego
„Rozmowa z kamieniem”.
„Zmysł udziału” odsyła – między innymi – do aktywnego
uczestnictwa w świecie, do brania odpowiedzialności za jego kształt i za
fundujące go wartości. Szymborska „zmysł udziału” wiąże bezpośrednio z
wyobraźnią. Pisze: „masz zaledwie zamysł tego zmysłu, / ledwie jego zawiązek,
wyobraźnię”. Obie wpisane w „zmysł udziału” intuicje: „potrzeby uczestnictwa” i „pracy
wyobraźni” są ważne w kontekście poezji, ale ważne są też szerzej – kulturowo
oraz społecznie. I w tak nakreślonej perspektywie sytuować się będą wszystkie
działania tworzące „Warszawę wierszy” – zorientowane na uobecnianie konkretnych
wierszy, na żywy, angażujący kontakt z nimi, a zarazem otwarte na
codzienność miasta w jej kulturowym i społecznym wymiarze.
poezja miasta
„Warszawa wierszy” pomyślana została jako spójny cykl
wzajemnie dopełniających się działań artystycznych, edukacyjnych i społecznych,
które mają zachęcać do wchodzenia w aktywną i twórczą relację ze słowem będącym
fundamentem kultury i podstawowym narzędziem międzyludzkiej komunikacji. Są to
działania inspirujące do czytania – uważnego i pogłębionego, poszukującego
prawdy i sensu, otwartego na spotkanie z tajemnicą. Poezja – stanowiąca
ważną część polskiej tożsamości kulturowej – powinna być czytana szczególnie
wnikliwie i odważnie, a jednocześnie w sposób lojalnie uobecniający
wartości, które są w nią wpisane. „Warszawa wierszy” ma być okazją do
inicjowania i prowadzenia takiej lektury. Nasze działania mają też
performatywnie uobecniać kulturową i społeczną wartość obcowania zarówno z
poezją, jak i z namysłem nad nią, a przez to mają wskazywać na potrzebę i
wagę twórczej aktywności, uruchamiania wyobraźni, pielęgnowania wolności oraz
rozbudzania w sobie i w innych „zmysłu udziału” – rozumianego zwłaszcza
jako impuls do aktywnego uczestniczenia w kulturze i brania za nią
odpowiedzialności.
W naszym zamyśle ważne są działania przygotowujące
(warsztaty, lekcje czytania, akcje informacyjne, obecność w sieci), które w
miesiącach poprzedzających festiwalową kulminację tworzyć mają społeczność
zaangażowaną w sam festiwal, ale też – szerzej – w aktywne i twórcze
poszerzanie obszaru pogłębionej obecności poezji w przestrzeni społecznej i w
życiu konkretnych osób (również takich, które nie są aktywnymi uczestnikami
życia literackiego i rzadko sięgają po książkę – zwłaszcza po tom wierszy).
Ważne jest dla nas także pokazywanie poezji jako formy
poznania świata i wyrażania głęboko ludzkich doświadczeń, które często
tylko za sprawą wiersza zyskują artykulację. Jednocześnie, wprowadzając wiersze
w przestrzeń publiczną, chcemy pokazać, że taka ich obecność – wyzwolona ze szkolnej
rutyny, przywrócona życiu, włączona w dyskurs społeczny, uobecniona w
realnej przestrzeni miasta – wnosi coś wyjątkowo cennego w świat i w
egzystencję każdego z nas.
festiwal Warszawy
„Warszawa wierszy” – jako coroczne wydarzenie związane
z poezją, realizowane w formule festiwalu i jednocześnie obudowane
towarzyszącymi mu działaniami wpisującymi poezję w tkankę miasta – ma być
przedsięwzięciem istotnym kulturowo i edukacyjnie, a zarazem zorientowanym
społecznie i możliwie szeroko oddziałującym. Takiego festiwalu poetyckiego w Warszawie
brakuje. Sądzimy, że „Warszawa wierszy” – odbywająca się cyklicznie i stopniowo
rozwijana, integrująca różne środowiska twórcze – może ten brak wypełnić.
Paweł Próchniak